Бизнес эрхлэлтийн орчин дахь авлигын нөхцөл байдлын судалгаа 2017
ҮнэгүйАзийн сан Бизнес эрхлэлтийн орчин дахь авлигын нөхцөл байдал судалгааг Сант Марал сантай хамтран найм дахь удаагаа нийслэл Улаанбаатар хотод байрладаг аж ахуйн нэгжүүдийн дунд 2017 оны 10 сард явууллаа. Судалгаа нь Канадын Гадаад хэргийн яамны санхүүжилтээр Азийн сан хэрэгжүүлж буй “Ардчилсан оролцоотойгоор төрийн албанд сайн засаглал, ил тод байдлыг бэхжүүлэх нь” (STEPS) төслийн салшгүй нэг хэсэг юм. Бизнес эрхлэлтийн орчин дахь авлигын нөхцөл байдал судалгаа нь бизнес эрхлэгчдийн ойлголт төсөөлөлд тулгуурлан авлига бизнесийн орчинд хэрхэн нөлөөлж буйг харуулахыг зорьдог.
Судалгааны мэдээлэл
- Ангилал:Хүн ам, Монгол улсын эдийн засаг
- Хамрах хүрээ:
- Нийтлэгдсэн он:2017
- Хуудасны тоо:70
- Түлхүүр үг:эдийн засаг Бизнес ил тод байдал төр авилга
- Үзсэн:1245
Судалгааны агуулга
Энэхүү судалгаа нь хувийн хэвшил болон төр, тэдгээрийн хоорондох харилцааны мэдээлэлд тулгуурлан бизнесийн орчны шинэчлэл хийх боломжуудын талаар мэдээлэл цуглуулдаг. Судалгааг урт хугацаанд, тогтмол давтамжтай хийснээр ойлголт, хандлагад гарч буй өөрчлөлтийг харьцуулах, үнэлэх боломжийг олгодог юм. Судалгааны зорилго нь бизнес эрхлэгчид, бодлого тодорхойлогчид, ялангуяа төрийн үйлчилгээний байгууллагуудын засаглал, менежментыг сайжруулах, хандлагыг өөрчлөх мөн авлигаас урьдчилан сэргийлэхэд оршино. Азийн сан Авлигын талаарх олон нийтийн ойлголт, мэдлэг тогтоох судалгаа мөн явуулдаг бөгөөд энэхүү хоёр судалгаа хамтдаа Монгол Улс дахь авлигын дүр зургийг харуулахыг зорьдог юм. Бизнес эрхлэлтийн орчин дахь авлигын нөхцөл байдал судалгаа нь STEPS төслийн хугацаанд жил бүр хийгдэх болно.
АГУУЛГА
Хүснэгт, дүрсийн жагсаалт 5
Оршил 8
Судалгааны гол үр дүн 9
Судалгааны арга зүй 11
I. Түүврийн тодорхойлолт 13
II. Бизнесийн орчин 21
III. Бизнесийн орчны хүндрэл бэрхшээлүүд 29
IV. Алдагдал буюу үр ашиггүй зарцуулалт 33
V. Төрийн албан дахь авлига 37
VI. Хувийн хэвшил дэх авлига 47
VII. Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа 57
Хүснэгт, дүрсийн жагсаалт 5
Оршил 8
Судалгааны гол үр дүн 9
Судалгааны арга зүй 11
I. Түүврийн тодорхойлолт 13
II. Бизнесийн орчин 21
III. Бизнесийн орчны хүндрэл бэрхшээлүүд 29
IV. Алдагдал буюу үр ашиггүй зарцуулалт 33
V. Төрийн албан дахь авлига 37
VI. Хувийн хэвшил дэх авлига 47
VII. Авлигатай тэмцэх үйл ажиллагаа 57
Зураг 1.1 Газар зүйн хуваарилалт ................................................................................... 15
Зураг 1.2 Үйл ажиллагааны чиглэл ................................................................................. 15
Зураг 1.3 Хөрөнгийн хэмжээ ........................................................................................... 16
Зураг 1.4 Байгуулагдсан он ............................................................................................. 16
Зураг 1.5 Удирдлагын хүйсийн бүтэц ............................................................................. 17
Зураг 1.6 Хөрөнгийн хэмжээгээр харуулсан хүйсийн харьцаа .................................... 17
Зураг 1.7 Хүйсийн харьцаа, үйл ажиллагааны чиглэлээр ........................................... 18
Зураг 1.8 Удирдлагын насны бүлгүүд ............................................................................. 18
Зураг 2.1 Та бизнес эрхлэлтийн ерөнхий орчинд сэтгэл хангалуун байдаг уу?.......... 22
Зураг 2.2 Бизнесийн орчны үнэлгээний дундаж (утга) ................................................ 23
Зураг 2.3 Бизнесийн орчны сэтгэл ханамжийн байдал, хүйсээр (2017) ................ 23
Зураг 2.4 Бизнес эрхлэлтийн ерөнхий орчинд сэтгэл хангалуун байдал, бизнесийн
хэмжээгээр (2017) ........................................................................................... 24
Зураг 2.5 Бизнесийн орчны дундаж үнэлгээ, бизнесийн хэмжээгээр (2012-2017) ... 24
Зураг 2.6 Бизнесийн орчны дундаж үнэлгээ компанийн үйл ажиллагааны
чиглэлээр (2012-2017) ..................................................................................... 25
Зураг 2.7 Сүүлийн 6 сарын хугацаанд компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал .......................................................................... 26
Зураг 2.8 Ирэх 6 сарын хугацаанд таны компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал.................................................................. 26
Зураг 2.9 Сүүлийн 6 сарын хугацаанд компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалт хөрөнгө оруулалтын нөхцөл байдал (хүйсээр) ........................... 27
Зураг 2.10 Ирэх 6 сарын хугацаанд таны компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал (хүйсээр) ............................................................ 27
Зураг 2.11 Өнгөрсөн жилийн хугацаанд засгийн газар эдийн засгийн бодлогоо хэр
үр дүнтэй хэрэгжүүлсэн бэ? ............................................................................ 28
Зураг 2.12 Өнгөрсөн жилийн хугацаанд засгийн газар эдийн засгийн бодлогоо
тогтвортой хэрэгжүүлж чадсан уу? ............................................................. 28
Зураг 3.1 Бизнесийн үндсэн бэрхшээлүүд (олон сонголттой) ..................... 30
Зураг 3.2 Бизнест тулгарч буй хамгийн гол 3 бэрхшээлийн 2012-2017 оны чиг
хандлага ........................................................................................................... 31
Зураг 3.3 Бэрхшээл учруулж буй 4 тэргүүлэх байгууллагын чиг хандлага ................. 31
Зураг 3.4 Бизнест бэрхшээл учруулж буй байгууллагууд (2017) ................................ 32
Зураг 3.5 Бэрхшээл учруулж буй байгууллагууд (хүйсээр) .......................................... 32
Зураг 4.1 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу хүлээх
гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ажлын цагийн
хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? ............................................ 34
Зураг 4.2 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу
хүлээх гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд
хөрөнгө мөнгөний хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? ....... 35
Зураг 4.3 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу хүлээх гэх
мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ажлын цагийн хэдэн
хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? (хүйсээр) ............................................ 35
Зураг 4.4: Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу
хүлээх гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хөрөнгө
мөнгөнийхөө хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? (хүйсээр) .................. 36
Зураг 5.1 Таны бодлоор төрийн байгууллагуудад авлига хэр их байна вэ? ...... 38
Зураг 5.2 Таны бодлоор төрийн байгууллагуудад авлига хэр их байна вэ?....................... 39
Зураг 5.3 Танай салбар дахь төрийн байгууллага болон компанийн
харилцаанд авлигын чанартай зүйл байгааг та хамгийн
сүүлд хэзээ ажигласан бэ? (зөвхөн бодит) .................... 39
Зураг 5.4 Төрийн байгууллагын тендер болон гэрээ байгуулах ажиллагаанд
авлига хэр их байна вэ? (зөвхөн бодит хариулт) ................................... 40
Зураг 5.5 Төрийн байгууллага дах авлигын давтамжийн дундаж ......................... 40
Зураг 5.6 Төрийн байгууллага, агентлагуудаас аль нь хамгийн их авлигад өртсөн
бэ? (олон сонголттой хариулт) ...................................................................... 41
Зураг 5.7 Төрийн байгууллага дахь авлига танай бизнест шууд нөлөөлж байна уу?
(зөвхөн бодит) ................................................................................................. 43
Зураг 5.8 Танай компани засгийн газрын тендерт оролцдог уу?................................. 43
Зураг 5.9 Их авлига буюу дээд түвшний авлига танай бизнест хэр их нөлөөлж
байна вэ? ............................................................................................................ 44
Зураг 5.10 Төрийн байгууллага дахь авлига хувь хүмүүс хоорондын
харилцааны хүрээнд байна уу, эсвэл зохион байгуулалттай
бүлэглэлийн хэмжээнд очсон байна уу? .......................................... 45
Зураг 5.11 Хэрэв у.хүрэлсүх ерөнхий сайд болвол төрийн тендер
болон худалдан авах ажиллагаа өмнөх засгийн газартай
харьцуулахад хэр их өөрчлөгдөх вэ? .................... 45
Зураг 5.12 Таны бодлоор улс төр, гэр бүл, ах дүү, танилын харилцаа тендерийн үр
дүнд нөлөөлдөг үү? ........................................................................................... 45
Зураг 5.13 Өнгөрсөн гурван жилд Монголын бизнесийн орчинд авлигын түвшин хэр
зэрэг өөрчлөгдсөн бэ? ................................................................................... 45
Зураг 6.1 Тувийн хэвшилд авлига хэр их байна вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариу
лт)...................................................................................................................... 48
Зураг 6.2 Хувийн хэвшилд авлига хэр их байна вэ? (хүйсээр) ................................... 49
Зураг 6.3 Хувийн хэвшил дэх тендер болон гэрээ байгуулах ажиллагаанд авлига
хэр их тохиолддог вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариулт) ................................... 50
Зураг 6.4 Танай бизнесийн салбарт үйл ажиллагаа явуулахад авлига хэр их
тохиолддог вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариулт) .................................................. 51
Зураг 6.5 Танай салбарт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахад авлига хэр их
тохиолддог вэ? .............................................................................................. 52
Зураг 6.6 Авлигад хамгийн өртөмтгий салбар (олон хариулт) .................................... 54
Зураг 6.7 Танай салбарт хэр олон компаниуд татвараа номоор нь /хууль ёсны
дагуу/ төлдөг вэ? (зөвхөн бодит) ................................................................... 56
Зураг 7.1 Та засгийн газраас явуулж байгаа авлигын эсрэг үйл ажиллагааны
талаар хэр сайн мэдэх вэ? .............................................................................. 58
Зураг 7.2 Одоогийн үйлчилж байгаа авлигын эсрэг хууль тогтоомж бизнесийн
орчныг ил тод, авлигагүй болгоход хэр үр дүнтэй байна вэ? ....................... 59
Зураг 7.3 6 Сарын өмнөхтэй харьцуулбал засгийн газраас хэрэгжүүлж буй авлигын
эсрэг арга хэмжээний үр дүнд нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн үү? ... 60
Зураг 7.4 Ерөнхийд нь авч үзвэл засгийн газраас хэрэгжүүлж буй авлигын эсрэг
арга хэмжээнүүд монголыг авлигагүй болгоход хэр үр дүнтэй байна вэ? ... 61
Зураг 7.5 Засгийн газар авлигач албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцож чадаж
байна уу?........................................................................................................... 62
Зураг 7.6 Зөвхөн хээл хахууль авсан талд хариуцлага тооцохоор хуульд өөрчлөлт
оруулбал үр дүнтэй гэж зарим хүмүүс үздэг. Зарим нь өгсөн, авсан аль
алинд хариуцлага тооцох ёстой гэж үздэг. Таны бодол? ........................ 62
Зураг 7.7 Хэрэв төрийн байгууллагуудад авлига багасвал танай компанийн нийт
орлого нэмэгдэх үү, буурах уу, эсвэл хэвээр үлдэх үү................................... 63
Зураг 7.8 Танай компани авлигатай тэмцэх ямар нэгэн алхам хийсэн үү? ............... 64
Зураг 7.9 Та авлигын талаар мэдээлэл өгч байсан уу?.................................................. 64
Зураг 7.10 Хэрвээ өгсөн бол ямар нэг үр дүнд хүрч байсан уу? ..................................... 65
Зураг 7.11 Танай байгууллагад авлигын эсрэг дотоод дүрэм журам бий юу? ............ 66
Зураг 7.12 Бизнесийн орчин дахь авлигаыг арилгахын тулд танай байгууллага ямар
аргыг сонгох вэ? ............................................................................................ 66
Зураг 7.13. Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааг та хэрхэн үнэлж байна вэ? .... 67
Зураг 1.2 Үйл ажиллагааны чиглэл ................................................................................. 15
Зураг 1.3 Хөрөнгийн хэмжээ ........................................................................................... 16
Зураг 1.4 Байгуулагдсан он ............................................................................................. 16
Зураг 1.5 Удирдлагын хүйсийн бүтэц ............................................................................. 17
Зураг 1.6 Хөрөнгийн хэмжээгээр харуулсан хүйсийн харьцаа .................................... 17
Зураг 1.7 Хүйсийн харьцаа, үйл ажиллагааны чиглэлээр ........................................... 18
Зураг 1.8 Удирдлагын насны бүлгүүд ............................................................................. 18
Зураг 2.1 Та бизнес эрхлэлтийн ерөнхий орчинд сэтгэл хангалуун байдаг уу?.......... 22
Зураг 2.2 Бизнесийн орчны үнэлгээний дундаж (утга) ................................................ 23
Зураг 2.3 Бизнесийн орчны сэтгэл ханамжийн байдал, хүйсээр (2017) ................ 23
Зураг 2.4 Бизнес эрхлэлтийн ерөнхий орчинд сэтгэл хангалуун байдал, бизнесийн
хэмжээгээр (2017) ........................................................................................... 24
Зураг 2.5 Бизнесийн орчны дундаж үнэлгээ, бизнесийн хэмжээгээр (2012-2017) ... 24
Зураг 2.6 Бизнесийн орчны дундаж үнэлгээ компанийн үйл ажиллагааны
чиглэлээр (2012-2017) ..................................................................................... 25
Зураг 2.7 Сүүлийн 6 сарын хугацаанд компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал .......................................................................... 26
Зураг 2.8 Ирэх 6 сарын хугацаанд таны компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал.................................................................. 26
Зураг 2.9 Сүүлийн 6 сарын хугацаанд компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалт хөрөнгө оруулалтын нөхцөл байдал (хүйсээр) ........................... 27
Зураг 2.10 Ирэх 6 сарын хугацаанд таны компанийн үйл ажиллагааны хөрөнгө
оруулалтын нөхцөл байдал (хүйсээр) ............................................................ 27
Зураг 2.11 Өнгөрсөн жилийн хугацаанд засгийн газар эдийн засгийн бодлогоо хэр
үр дүнтэй хэрэгжүүлсэн бэ? ............................................................................ 28
Зураг 2.12 Өнгөрсөн жилийн хугацаанд засгийн газар эдийн засгийн бодлогоо
тогтвортой хэрэгжүүлж чадсан уу? ............................................................. 28
Зураг 3.1 Бизнесийн үндсэн бэрхшээлүүд (олон сонголттой) ..................... 30
Зураг 3.2 Бизнест тулгарч буй хамгийн гол 3 бэрхшээлийн 2012-2017 оны чиг
хандлага ........................................................................................................... 31
Зураг 3.3 Бэрхшээл учруулж буй 4 тэргүүлэх байгууллагын чиг хандлага ................. 31
Зураг 3.4 Бизнест бэрхшээл учруулж буй байгууллагууд (2017) ................................ 32
Зураг 3.5 Бэрхшээл учруулж буй байгууллагууд (хүйсээр) .......................................... 32
Зураг 4.1 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу хүлээх
гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ажлын цагийн
хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? ............................................ 34
Зураг 4.2 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу
хүлээх гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд
хөрөнгө мөнгөний хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? ....... 35
Зураг 4.3 Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу хүлээх гэх
мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ажлын цагийн хэдэн
хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? (хүйсээр) ............................................ 35
Зураг 4.4: Танай компани зөвшөөрөл, лиценз авах, сунгах, албан ёсны хариу
хүлээх гэх мэт үйлдвэрлэлийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хөрөнгө
мөнгөнийхөө хэдэн хувийг үр ашиггүй зарцуулдаг вэ? (хүйсээр) .................. 36
Зураг 5.1 Таны бодлоор төрийн байгууллагуудад авлига хэр их байна вэ? ...... 38
Зураг 5.2 Таны бодлоор төрийн байгууллагуудад авлига хэр их байна вэ?....................... 39
Зураг 5.3 Танай салбар дахь төрийн байгууллага болон компанийн
харилцаанд авлигын чанартай зүйл байгааг та хамгийн
сүүлд хэзээ ажигласан бэ? (зөвхөн бодит) .................... 39
Зураг 5.4 Төрийн байгууллагын тендер болон гэрээ байгуулах ажиллагаанд
авлига хэр их байна вэ? (зөвхөн бодит хариулт) ................................... 40
Зураг 5.5 Төрийн байгууллага дах авлигын давтамжийн дундаж ......................... 40
Зураг 5.6 Төрийн байгууллага, агентлагуудаас аль нь хамгийн их авлигад өртсөн
бэ? (олон сонголттой хариулт) ...................................................................... 41
Зураг 5.7 Төрийн байгууллага дахь авлига танай бизнест шууд нөлөөлж байна уу?
(зөвхөн бодит) ................................................................................................. 43
Зураг 5.8 Танай компани засгийн газрын тендерт оролцдог уу?................................. 43
Зураг 5.9 Их авлига буюу дээд түвшний авлига танай бизнест хэр их нөлөөлж
байна вэ? ............................................................................................................ 44
Зураг 5.10 Төрийн байгууллага дахь авлига хувь хүмүүс хоорондын
харилцааны хүрээнд байна уу, эсвэл зохион байгуулалттай
бүлэглэлийн хэмжээнд очсон байна уу? .......................................... 45
Зураг 5.11 Хэрэв у.хүрэлсүх ерөнхий сайд болвол төрийн тендер
болон худалдан авах ажиллагаа өмнөх засгийн газартай
харьцуулахад хэр их өөрчлөгдөх вэ? .................... 45
Зураг 5.12 Таны бодлоор улс төр, гэр бүл, ах дүү, танилын харилцаа тендерийн үр
дүнд нөлөөлдөг үү? ........................................................................................... 45
Зураг 5.13 Өнгөрсөн гурван жилд Монголын бизнесийн орчинд авлигын түвшин хэр
зэрэг өөрчлөгдсөн бэ? ................................................................................... 45
Зураг 6.1 Тувийн хэвшилд авлига хэр их байна вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариу
лт)...................................................................................................................... 48
Зураг 6.2 Хувийн хэвшилд авлига хэр их байна вэ? (хүйсээр) ................................... 49
Зураг 6.3 Хувийн хэвшил дэх тендер болон гэрээ байгуулах ажиллагаанд авлига
хэр их тохиолддог вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариулт) ................................... 50
Зураг 6.4 Танай бизнесийн салбарт үйл ажиллагаа явуулахад авлига хэр их
тохиолддог вэ? (зөвхөн хүчинтэй хариулт) .................................................. 51
Зураг 6.5 Танай салбарт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахад авлига хэр их
тохиолддог вэ? .............................................................................................. 52
Зураг 6.6 Авлигад хамгийн өртөмтгий салбар (олон хариулт) .................................... 54
Зураг 6.7 Танай салбарт хэр олон компаниуд татвараа номоор нь /хууль ёсны
дагуу/ төлдөг вэ? (зөвхөн бодит) ................................................................... 56
Зураг 7.1 Та засгийн газраас явуулж байгаа авлигын эсрэг үйл ажиллагааны
талаар хэр сайн мэдэх вэ? .............................................................................. 58
Зураг 7.2 Одоогийн үйлчилж байгаа авлигын эсрэг хууль тогтоомж бизнесийн
орчныг ил тод, авлигагүй болгоход хэр үр дүнтэй байна вэ? ....................... 59
Зураг 7.3 6 Сарын өмнөхтэй харьцуулбал засгийн газраас хэрэгжүүлж буй авлигын
эсрэг арга хэмжээний үр дүнд нөхцөл байдал өөрчлөгдсөн үү? ... 60
Зураг 7.4 Ерөнхийд нь авч үзвэл засгийн газраас хэрэгжүүлж буй авлигын эсрэг
арга хэмжээнүүд монголыг авлигагүй болгоход хэр үр дүнтэй байна вэ? ... 61
Зураг 7.5 Засгийн газар авлигач албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцож чадаж
байна уу?........................................................................................................... 62
Зураг 7.6 Зөвхөн хээл хахууль авсан талд хариуцлага тооцохоор хуульд өөрчлөлт
оруулбал үр дүнтэй гэж зарим хүмүүс үздэг. Зарим нь өгсөн, авсан аль
алинд хариуцлага тооцох ёстой гэж үздэг. Таны бодол? ........................ 62
Зураг 7.7 Хэрэв төрийн байгууллагуудад авлига багасвал танай компанийн нийт
орлого нэмэгдэх үү, буурах уу, эсвэл хэвээр үлдэх үү................................... 63
Зураг 7.8 Танай компани авлигатай тэмцэх ямар нэгэн алхам хийсэн үү? ............... 64
Зураг 7.9 Та авлигын талаар мэдээлэл өгч байсан уу?.................................................. 64
Зураг 7.10 Хэрвээ өгсөн бол ямар нэг үр дүнд хүрч байсан уу? ..................................... 65
Зураг 7.11 Танай байгууллагад авлигын эсрэг дотоод дүрэм журам бий юу? ............ 66
Зураг 7.12 Бизнесийн орчин дахь авлигаыг арилгахын тулд танай байгууллага ямар
аргыг сонгох вэ? ............................................................................................ 66
Зураг 7.13. Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааг та хэрхэн үнэлж байна вэ? .... 67
Судалгааны файлууд